charter97.org-ը գրում է, որ Եվրասիայի մասնագետ, ԿՀՎ նախկին սպա Փոլ Գոբլը Jamestown Foundation հրատարակության իր հոդվածում բացատրել է, թե ինչո՞ւ կարող է շուտով նոր պատերազմ սկսվել Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև։ Երկու, կարծես թե, իրար հետ կապ չունեցող իրադարձությունները մտահոգություն են առաջացնում Հարավային Կովկասի իշխանությունների, Ռուսաստանի և Արևմուտքի համար։
Նախ 2020 թվականի 44-օրյա Ղարաբաղյան Երկրորդ պատերազմից հետո Ադրբեջանի և Նախիջևանի ինքնավարության միջև տարանցիկ միջանցքի բացումից Հայաստանի հրաժարվելու հետևանքով երկրների միջև հարաբերություններում լարվածությունն աճում է։ Երկրորդ հերթին ռուսներն ավելի ու ավելի են անհանգստանում, որ Կասպից ծովում Մոսկվայի գերիշխանությունը կասկածի տակ է դրվում: Իրադարձությունների նման զարգացումը կարող է արմատապես փոխել արդեն աստիճանաբար փոփոխվող ռազմական հավասարակշռությունը տարածաշրջանում, ինչպես նաև մեծացնել նոր պատերազմի վտանգը, որի հետևանքները դժվար կանխատեսելի են։
Վերջերս Բաքվի և Երևանի հայտարարությունների փոխանակումը, այսպես կոչված, Զանգեզուր ցամաքային միջանցքի վերաբերյալ, որոշ ռուս վերլուծաբանների բերեց այն եզրակացության, որ Հարավային Կովկասում երկու երկրների միջև կարող է շուտով նոր հակամարտություն ծագել։ Միևնույն ժամանակ, Կասպից ծովում Ռուսաստանի ռազմածովային ուժերի աստիճանական թուլացումը դրդել է այլ վերլուծաբանների ենթադրել, որ Մոսկվան, ամենայն հավանականությամբ, հակամարտության դեպքում չի կարողանա հույս դնել իր նախկին հաղթաթղթի՝ Կասպիական նավատորմի վրա։ Սա իր հերթին կարող է հանգեցնել Հարավային Կովկասում երկրների վերնախավերի հաշվետվողականության արմատական վերանայման։ Այո, կան բոլոր նշանները, որ այս երկու խնդիրները, առաջին հայացքից միմյանցից այդքան հեռու, բայց կարող են դառնալ մեկ խնդիր։ Համենայն դեպս Մոսկվայի տեսանկյունից։ Ադրբեջանը միշտ էլ ցանկացել է Նախիջևանի հետ ցամաքային միջանցք ունենալ: Ըստ Բաքվի Իոսիֆ Ստալինի որոշմամբ երկրի մասնատումը ոչ միայն ազգային արժանապատվության վիրավորանք է (իրար այցելել ցանկացող ադրբեջանցիները ստիպված են լինում ճանապարհորդել Իրանի տարածքով), այլ նաև Թուրքիայի հետ համագործակցության սահմանափակում։ Այդ միջանցքն այնքան մեծ նշանակություն ունի Բաքվի համար, որ ավելի վաղ նրա որոշ ներկայացուցիչներ նույնիսկ քննարկում էին Հայաստանի հետ տարածքների փոխանակման հարցը, այսինքն Բաքուն հրաժարվում է Ղարաբաղից, իսկ Երևանը միջանցք է տալիս։ Սակայն 2020 թվականին պատերազմում հաղթելուց հետո Բաքուն որոշել է, որ այլևս կարիք չունի որևէ բան զիջելու Ադրբեջանի և իր էքսկլավի միջև միջանցք բացելու համար։ Ռազմական հաղթանակը նրան ոչ միայն հնարավորություն է տվել տիրելու ամբողջ Ղարաբաղը և հարակից տարածքները, այլ նաև 2020 թվականի նոյեմբերի և 2021 թվականի հունվարի եռակողմ հռչակագրերով (որը կնքել են Մոսկվան, Երևանը և Բաքուն) խոստում է եղել վերաբացել տրանսպորտային միջանցքները։ Հայաստանը առանց դրսի օգնության դա չանել չի կարող, բացի դա կա վախ, որ Ադրբեջանը, ընդհակառակը, կարող է կարճ ժամանակում բացել Զանգեզուրի միջանցքը։ Եթե արդյունքում Երևանը դե ֆակտո կորցնի վերահսկողությունը այս տարածաշրջանի նկատմամբ՝ հօգուտ Բաքվի, ապա կմնա առանց Իրան տանող երթուղիների, իսկ նրա դիմաց հարավից և արևելքից կլինի ադրբեջանա-թուրքական միասնական ճակատը, և հայերի մտավախությունները միայն սաստկանում են այդ ուղղությամբ Բաքվի ու Անկարայի գործողություններից։ Ժամանակի հետ Բաքվի զայրույթն ավելի ու ավելի է մեծանում, քանի որ Հայաստանը և նրա դաշնակիցները Մոսկվայում չեն կատարում իրենց խոստումները վերգետնյա տրանսպորտային ուղիների, այդ թվում՝ Զանգեզուրի միջանցքի վերաբերյալ։ Անգամ նախագահ Իլհամ Ալիևը հայտարարել է, որ «պատրաստ է ուժ կիրառել Հայաստանի դեմ, եթե նա չկատարի իր պայմանավորվածությունները և Երևանից պահանջել է նշել Զանգեզուրի միջանցքի բացման ճշգրիտ ամսաթիվը»: Այսինքն եթե Հայաստանը դա անի, ապա ամեն ինչ լավ կլինի, խաղաղությունը կպահպանվի, իսկ եթե ոչ, ապա Բաքուն ստիպված կլինի օգտագործել այլ միջոցներ բացելու այդ միջանցքը: Ըստ էության Հայաստանին վերջնագիր է տրվել, որը կարող է հանգեցնել պատերազմի։ Փոխադարձ հարձակումները վկայում են այն մասին, որ Նախիջևանում և հատկապես Զանգեզուրում առճակատումը կարող է մեծապես սրվել։ Նման զարգացման դեպքում Մոսկվան, ամենայն հավանականությամբ, հույսը կդնի տարածաշրջանում իր ռազմական ուժերի վրա, այսինքն Հայաստանի ռազմաբազայի, ինչպես նաև Ղարաբաղում գտնվող իր «խաղաղապահների» վրա և պատերազմը կանխելու կամ դրա վաղ ավարտն ապահովելու համար Կասպից նավատորմի վրա: Վերջինս ամենախոշոր խմբավորումն է և, ըստ էության, ամենալավ զինված միավորը։ Սակայն Ռուսաստանի մայրաքաղաքում ոմանք անհանգստացած են մերձկասպյան այլ պետությունների՝ Թուրքմենստանի, ինչպես նաև Ադրբեջանի ռազմածովային հզորության արագ զարգացմամբ։ Դա նշանակում է, որ Մոսկվան այլևս Կասպից ծովի «տերը» չէ։ Նման մրցակիցների առկայությունը հուշում է, որ Ռուսաստանը, առնվազն, չի կարող վախեցնել իր հարևաններին, ինչպես դա անում էր նախկինում, իսկ ցանկացած սպառազինության մրցավազք թանկ կարժենա, ինչը դժվար ընդունելի է ռուսների համար:
Նման սցենար, անկասկած, հաշվի են առնվում ինչպես Ռուսաստանում, այնպես էլ Ադրբեջանում։ Բայց երկուսի համար էլ ավելի կարևոր է այն փաստը, որ 2018 թվականի կոնվենցիան, որը Կասպից ծովը բաժանում է հինգ պետությունների միջև և արգելում է այնտեղ օտարերկրյա դրոշի տակ գտնվող ռազմածովային նավերի ներկայությունը, դեռ ուժի մեջ չի մտել։ Չնայած Մոսկվայի ճնշումներին Իրանը դեռ չի վավերացրել այդ համաձայնագիրը, ուստի այլ ոչ կասպյան երկրներ, այդ թվում Թուրքիան, այլ պետությունների համաձայնությամբ կարող են ռազմական ուժեր ուղարկել այնտեղ։ Ուստի Ադրբեջանը, այնուամենայնիվ, մոտ ապագայում կարող է որոշել ռազմական գործողություններ սկսել Զանգեզուրի միջանցքում և նվազեցնել Ռուսաստանի արձագանքելու հնարավորությունը։ Այդ իսկ պատճառով Հարավային Կովկասում նոր պատերազմն այսօր շատ ավելի հնարավոր է, քան կարծում են նրանք, ովքեր ուրախանում են պատերազմից հետո ստորագրված հռչակագրերով։
